ตับเป็นอวัยวะที่สำคัญที่สุดอวัยวะหนึ่งของร่างกาย มีหน้าที่กรองสารพิษ ผลิตน้ำดี และช่วยในการย่อยอาหาร แต่โรคตับมักไม่แสดงอาการในระยะแรก จนกว่าจะเกิดความเสียหายอย่างรุนแรง การรู้จักสังเกตสัญญาณเตือนภายนอกที่มองเห็นได้ด้วยตาเปล่าจึงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการตรวจพบโรคตับในระยะเริ่มต้น
1. ดีซ่าน (Jaundice) – สัญญาณเตือนหลัก
อาการที่สังเกตได้:
- ตาขาวเปลี่ยนเป็นสีเหลือง
- ผิวหนังเหลือง โดยเฉพาะบริเวณใบหน้าและลำตัว
- เล็บมือเหลือง
- ลิ้นและเหงือกเหลือง
ดีซ่านเกิดจากการที่ตับไม่สามารถกำจัดบิลิรูบิน (สารสีเหลืองจากการสลายเซลล์เม็ดเลือดแดง) ออกจากร่างกายได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทำให้สารนี้สะสมในเลือดและไปแสดงออกที่ผิวหนังและดวงตา สัญญาณนี้มักเป็นอาการแรกและบางครั้งเป็นอาการเดียวของโรคตับที่พบได้
2. ปัสสาวะสีเข้มผิดปกติ
ลักษณะที่ควรสังเกต:
- ปัสสาวะสีน้ำตาลเข้ม หรือสีเหลืองแก่
- สีเข้มแม้จะดื่มน้ำเพียงพอ
- อาจมีฟองมากผิดปกติ
การที่ปัสสาวะมีสีเข้มผิดปกติเกิดจากบิลิรูบินในเลือดที่มีระดับสูง ถูกขับออกมาทางไต อาการนี้มักพบร่วมกับดีซ่านและเป็นสัญญาณที่บ่งบอกว่าตับทำงานผิดปกติ
3. อุจจาระสีอ่อนผิดปกติ
สีที่ควรระวัง:
- สีเหลืองอ่อน
- สีเทา
- สีขาวดิน (clay-colored)
- ขาดสีน้ำตาลปกติ
อุจจาระสีอ่อนเกิดจากการที่ตับผลิตน้ำดีได้น้อยลง หรือมีการอุดตันของท่อน้ำดี น้ำดีเป็นสารที่ให้สีน้ำตาลแก่อุจจาระ เมื่อมีปัญหาเรื่องน้ำดี อุจจาระจึงมีสีอ่อนผิดปกติ
4. เส้นเลือดขอดแบบแมงมุม (Spider Angiomas)
ลักษณะเฉพาะ:
- จุดแดงกลมเล็กๆ ที่มีเส้นเลือดแผ่ออกไปรอบๆ เหมือนขาแมงมุม
- มักพบบริเวณหน้า คอ อก และแขน
- เมื่อกดจะหายไป แล้วกลับมาแดงเมื่อปล่อย
- มักมีขนาด 2-10 มิลลิเมตร
Spider angiomas เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเมื่อตับทำงานผิดปกติ ทำให้เกิดการขยายตัวของหลอดเลือดฝอยในบริเวณต่างๆ ของร่างกาย
5. ฝ่ามือและฝ่าเท้าแดง (Palmar Erythema)
จุดที่ควรสังเกต:
- ฝ่ามือแดงผิดปกติ โดยเฉพาะบริเวณที่นูนของฝ่ามือ
- ปลายนิ้วมือและนิ้วเท้าแดง
- อาจรู้สึกร้อนหรือมีอาการคันเล็กน้อย
- สีแดงไม่เปลี่ยนแปลงเมื่อกด
อาการนี้เกิดจากการที่ตับไม่สามารถเมแทบอไลซ์ฮอร์โมนบางชนิดได้อย่างปกติ ทำให้เกิดการขยายตัวของหลอดเลือดฝอยบริเวณฝ่ามือและฝ่าเท้า
6. ท้องโตจากน้ำ (Ascites)
สัญญาณที่สังเกตได้:
- ท้องโตผิดปกติ โดยเฉพาะส่วนล่าง
- รู้สึกตึงหรือพองที่หน้าท้อง
- หายใจลำบากเมื่อนอน
- น้ำหนักเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
- เมื่อเปลี่ยนท่านอน ท้องจะแผ่ออกไปข้าง
Ascites เกิดจากการที่ตับผลิตโปรตีนได้น้อยลง และมีความดันในหลอดเลือดที่นำเลือดเข้าตับสูงขึ้น ทำให้ของเหลวรั่วซึมออกจากหลอดเลือดและสะสมในช่องท้อง
7. บวมที่ขาและเท้า (Peripheral Edema)
บริเวณที่มักบวม:
- ข้อเท้าและหลังเท้า
- น่องและต้นขา
- หน้าและรอบดวงตา (ในรายที่รุนแรง)
- เมื่อกดจะเป็นหลุมค้างอยู่สักครู่
การบวมเกิดจากการที่ตับผลิตอัลบูมิน (โปรตีนที่ช่วยรักษาน้ำในหลอดเลือด) ได้น้อยลง ทำให้น้ำรั่วซึมออกจากหลอดเลือดไปสะสมในเนื้อเยื่อ
เมื่อไรควรไปพบแพทย์
ควรปรึกษาแพทย์ทันทีเมื่อ:
- พบดีซ่าน (ตาเหลือง ผิวเหลือง)
- มีอาการรวมกันมากกว่า 2-3 อาการข้างต้น
- อาการทรุดหนักหรือมีไข้สูง
- ปวดท้องมาก หรือหายใจลำบาก
- มีประวัติดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ
- มีโรคประจำตัวที่เสี่ยงต่อโรคตับ
ไม่ควรรอให้อาการรุนแรง เพราะโรคตับในระยะแรกสามารถรักษาและฟื้นฟูได้ แต่หากปล่อยให้ดำเนินไปจนเป็นตับแข็ง (Cirrhosis) จะยากต่อการรักษา
การป้องกันโรคตับ
วิธีดูแลตับให้แข็งแรง:
- หลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป
- รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ลดอาหารไขมันสูง
- ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
- ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
- หลีกเลี่ยงยาที่ไม่จำเป็นและสารพิษ
- ได้รับการฉีดวัคซีนไวรัสตับอักเสบ
- ตรวจสุขภาพประจำปี
สรุป
การรู้จักสังเกตสัญญาณเตือน 7 ประการนี้สามารถช่วยให้เราตรวจพบโรคตับได้ในระยะที่ยังรักษาได้ อย่าละเลยอาการเหล่านี้ เพราะการรักษาในระยะแรกจะให้ผลดีกว่าการรอจนกว่าจะมีอาการรุนแรง หากสงสัยว่าตัวเองมีความเสี่ยงหรือพบอาการดังกล่าว ควรปรึกษาแพทย์โดยเร็วที่สุด
ข้อสำคัญที่ต้องจำ: ตับมีความสามารถในการฟื้นฟูตัวเองได้ดี หากได้รับการดูแลที่เหมาะสมในระยะเวลาที่เหมาะสม การตรวจสุขภาพประจำปีจึงเป็นสิ่งสำคัญที่ไม่ควรมองข้าม
แหล่งอ้างอิง
- Cleveland Clinic. (2017). Liver Disease: Signs & Symptoms, Causes, Stages, Treatment. เข้าถึงเมื่อ 3 มิถุนายน 2568 จาก https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17179-liver-disease
- British Liver Trust. (2025). Symptoms of liver disease. เข้าถึงเมื่อ 3 มิถุนายน 2568 จาก https://britishlivertrust.org.uk/information-and-support/liver-health-2/symptoms-of-liver-disease/
- Johns Hopkins Medicine. (2024). Common Characteristics of Liver Disease. เข้าถึงเมื่อ 3 มิถุนายน 2568 จาก https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/common-characteristics-of-liver-disease
- Cleveland Clinic. (2017). Cirrhosis of the Liver: Signs & Symptoms, Causes, Stages. เข้าถึงเมื่อ 3 มิถุนายน 2568 จาก https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15572-cirrhosis-of-the-liver
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. (2024). Symptoms & Causes of Cirrhosis. เข้าถึงเมื่อ 3 มิถุนายน 2568 จาก https://www.niddk.nih.gov/health-information/liver-disease/cirrhosis/symptoms-causes
- Cleveland Clinic. (2025). Signs & Symptoms of Liver Failure, Causes, Treatments. เข้าถึงเมื่อ 3 มิถุนายน 2568 จาก https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17819-liver-failure
