ยามดึกเมื่อทุกคนหลับใหล…ยกเว้นกระเพาะปัสสาวะของคุณ
“สามนาฬิกา… อีกแล้ว” คุณสมชาย (นามสมมติ) อายุ 65 ปี พึมพำขณะลุกจากเตียงเป็นครั้งที่สามของคืนนี้ “มันเป็นแบบนี้ทุกคืนมาเกือบปีแล้ว ราวกับว่ากระเพาะปัสสาวะผมมีนาฬิกาปลุกของมันเอง”
การตื่นกลางดึกเพื่อเข้าห้องน้ำบ่อยๆ หรือที่ทางการแพทย์เรียกว่า “ภาวะปัสสาวะกลางคืน” (Nocturia) ไม่ใช่เรื่องผิดปกติสำหรับผู้สูงอายุ แต่หลายคนไม่ทราบว่าภาวะนี้อาจเป็นสัญญาณบ่งบอกถึงปัญหาสุขภาพที่แฝงอยู่ และส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตมากกว่าที่คิด
งานวิจัยในวารสาร BJU International ปี 2022 โดย Dr. Klingler และคณะ พบว่า ประมาณ 50% ของผู้ใหญ่อายุมากกว่า 50 ปี มีอาการปัสสาวะกลางคืนอย่างน้อย 1 ครั้งต่อคืน และประมาณ 30% ต้องตื่นมากกว่า 2 ครั้ง ซึ่งเพียงพอที่จะรบกวนการนอนหลับและส่งผลต่อสุขภาพโดยรวม
เมื่อกระเพาะปัสสาวะไม่รู้จักเวลานอน: สาเหตุที่ซ่อนอยู่
ปัสสาวะกลางคืน ไม่ได้เป็นเพียงความผิดปกติอย่างเดียว แต่มักเป็น “อาการ” ที่บ่งบอกถึงสาเหตุที่หลากหลาย
ภาวะต่อมลูกหมากโต (BPH) – ปัญหายอดฮิตของผู้ชายวัยกลางคน
หลายเคสในกลุ่มผู้สูงอายุเริ่มต้นเริ่มสังเกตตัวเองว่าต้องตื่นปัสสาวะประมาณ 3-4 ครั้งต่อคืน มากไปกว่านั้นในการปัสสาวะยังพบว่าปัสสาวะไม่พุ่ง ต้องรอนาน เหมือนกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไม่สุด และบางครั้งผู้ที่ประสบปัญหานี้มักคิดว่าเป็นเรื่องธรรมดาของคนที่เริ่มเข้าสู่ภาวะสูงวัย ผู้ป่วยส่วนใหญ่มักไปพบแพทย์และมักได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นภาวะต่อมลูกหมากโต ซึ่งเป็นสาเหตุชั้นนำของการปัสสาวะกลางคืนในผู้ชาย
สาเหตุหลักของการตื่นมาปัสสาวะบ่อยๆ เกิดจาก “ต่อมลูกหมากที่โตขึ้นจะกดทับท่อปัสสาวะ ทำให้กระเพาะปัสสาวะต้องบีบตัวแรงขึ้นเพื่อขับปัสสาวะออก เมื่อเวลาผ่านไป กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะจะหนาตัวขึ้นแต่ก็อ่อนแรงลง ทำให้ไม่สามารถบีบปัสสาวะออกได้หมด เมื่อมีปัสสาวะตกค้าง แม้ปริมาณปัสสาวะใหม่ไม่มาก ก็จะทำให้กระเพาะปัสสาวะเต็มเร็วและต้องปัสสาวะบ่อย โดยเฉพาะในตอนกลางคืน”
- ภาวะกระเพาะปัสสาวะไวเกิน (Overactive Bladder) – เมื่อกระเพาะฯ ไม่อดทนรอจนถึงเช้า
คุณกัลยา (นามสมมุติ) อายุ 48 ปี ครูประถม เล่าว่า “ฉันมักรู้สึกปวดปัสสาวะแบบกะทันหันและรุนแรง ทั้งๆ ที่เพิ่งเข้าห้องน้ำไปไม่นาน ตอนกลางคืนต้องตื่น 4-5 ครั้ง บางครั้งรีบลุกไม่ทัน ทำให้มีปัสสาวะเล็ดออกมาเล็กน้อย ฉันเริ่มนอนไม่หลับเพราะกังวลว่าจะควบคุมไม่ได้”
ภาวะกระเพาะปัสสาวะไวเกิน เกิดจากการที่กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะหดตัวโดยไม่สามารถควบคุมได้ แม้ปริมาณปัสสาวะจะยังไม่มาก การศึกษาในปี 2023 โดย Dr. Peyronnet และคณะ ในวารสาร European Urology พบว่าประมาณ 16% ของประชากรทั่วโลกมีภาวะนี้ โดยพบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย
“ภาวะกระเพาะปัสสาวะไวเกินมีสาเหตุได้หลายอย่าง ตั้งแต่กรรมพันธุ์
การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะเรื้อรัง ภาวะเบาหวาน ไปจนถึงผลข้างเคียงของยาบางชนิด”
- เบาหวาน – เมื่อน้ำตาลในเลือดสูงทำให้ปัสสาวะบ่อย
คุณประทีป (นามสมมุติ) อายุ 55 ปี พนักงานบริษัท ไม่เคยสงสัยเลยว่าการตื่นปัสสาวะ 5-6 ครั้งต่อคืนของเขาจะเกี่ยวข้องกับโรคเบาหวาน “ผมคิดว่าเป็นเพราะผมดื่มน้ำมาก แต่หมอบอกว่าการปัสสาวะบ่อยกลางคืนเป็นอาการสำคัญของเบาหวาน เมื่อตรวจเลือดก็พบว่าน้ำตาลสูงเกือบ 300 mg/dL”
เมื่อระดับน้ำตาลในเลือดสูงเกินกว่าที่ไตจะดูดกลับได้หมด น้ำตาลจะออกมาในปัสสาวะและดึงน้ำออกมาด้วย ทำให้มีปริมาณปัสสาวะมากขึ้น ร่างกายจึงต้องขับปัสสาวะบ่อยขึ้นทั้งกลางวันและกลางคืน
ภาวะนอนกรน (Sleep Apnea) – เมื่อการหยุดหายใจชั่วขณะส่งผลต่อกระเพาะปัสสาวะ
คุณสมเกียรติ (นามสมมุติ) อายุ 58 ปี เจ้าของร้านอาหาร สังเกตว่าตนเองต้องตื่นปัสสาวะ 3-4 ครั้งต่อคืน “ภรรยาผมบอกว่าผมนอนกรนหนักมาก แล้วหยุดหายใจเป็นช่วงๆ ผมไม่เคยคิดว่ามันจะเกี่ยวข้องกับการปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืน จนกระทั่งหมอตรวจพบว่าผมเป็นภาวะหยุดหายใจขณะหลับ”
การศึกษาในวารสาร Sleep Medicine Reviews ปี 2021 พบความเชื่อมโยงระหว่างภาวะหยุดหายใจขณะหลับกับการปัสสาวะกลางคืน โดย Dr. Miyazato และคณะ อธิบายว่า “ภาวะหยุดหายใจขณะหลับทำให้ความดันในช่องอกเพิ่มขึ้น ส่งผลให้หัวใจหลั่งฮอร์โมนที่ควบคุมการขับปัสสาวะ (ANP) และเพิ่มการไหลเวียนเลือดไปที่ไต ทำให้มีการผลิตปัสสาวะมากขึ้นในตอนกลางคืน”
ผลกระทบที่มากกว่าแค่ “ง่วงนอน”: เมื่อกระเพาะปัสสาวะทำลายคุณภาพชีวิต
การตื่นปัสสาวะกลางคืนส่งผลกระทบต่อสุขภาพและคุณภาพชีวิตมากกว่าที่หลายคนคิด
1. การนอนไม่เพียงพอและความเสี่ยงต่อสุขภาพ
การศึกษาในวารสาร Journal of Clinical Sleep Medicine โดย Dr. Bliwise และคณะ พบว่า ผู้ที่ต้องตื่นปัสสาวะมากกว่า 2 ครั้งต่อคืนมีความเสี่ยงสูงขึ้นต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด ความดันโลหิตสูง และมีภูมิคุ้มกันลดลง รวมถึงความจำแย่ลง
2. ความเสี่ยงต่อการหกล้ม
การลุกจากเตียงในความมืดตอนกลางดึกเพิ่มความเสี่ยงต่อการหกล้มโดยเฉพาะในผู้สูงอายุ การศึกษาในวารสาร Journal of Urology ปี 2022 พบว่าผู้สูงอายุที่มีภาวะปัสสาวะกลางคืนมีความเสี่ยงต่อการหกล้มเพิ่มขึ้น 50% เมื่อเทียบกับผู้ที่ไม่มีอาการ
3. ปัญหาสุขภาพจิตและความสัมพันธ์
การนอนไม่เพียงพอเรื้อรังจากการตื่นปัสสาวะบ่อยส่งผลต่อสุขภาพจิต นำไปสู่ภาวะซึมเศร้า วิตกกังวล อารมณ์แปรปรวน และส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์
วิธีรับมือกับปัญหากระเพาะปัสสาวะยามดึก
1.ปรับพฤติกรรมก่อนนอน
แนะนำว่า:
- จำกัดการดื่มน้ำก่อนนอน: ลดการดื่มน้ำ 2-3 ชั่วโมงก่อนเข้านอน โดยเฉพาะเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีนและแอลกอฮอล์
- จัดการบวมที่ขา: หากมีอาการบวมที่ขา ควรยกขาสูงในช่วงบ่ายถึงเย็น เพื่อให้น้ำกลับเข้าสู่ระบบไหลเวียน ไม่เช่นนั้นเมื่อนอนราบ น้ำจะถูกดูดกลับและขับออกทางปัสสาวะในเวลากลางคืน
- ปรับการรับประทานยา: หากใช้ยาขับปัสสาวะ ควรรับประทานในตอนเช้าแทนบ่ายหรือเย็น
2. การรักษาทางการแพทย์ตามสาเหตุ
การรักษาที่มีประสิทธิภาพต้องแก้ไขที่สาเหตุของปัญหา:
- ต่อมลูกหมากโต: การรักษาด้วยยา
- กระเพาะปัสสาวะไวเกิน: การรักษาด้วยยา
- เบาหวาน: การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดอย่างเหมาะสมจะช่วยลดอาการปัสสาวะบ่อย
- ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ: การใช้เครื่อง CPAP หรือการผ่าตัดแก้ไขจะช่วยลดปัญหาการหยุดหายใจและลดการปัสสาวะกลางคืน
3. นวัตกรรมและอุปกรณ์ช่วยเหลือ
- กระโถนพกพาหรือกระบอกปัสสาวะข้างเตียง: ช่วยลดความเสี่ยงจากการเดินไปห้องน้ำในความมืด
- ระบบไฟส่องสว่างอัตโนมัติ: ติดตั้งไฟเซ็นเซอร์ตามทางเดินไปห้องน้ำ
- แอพติดตามการดื่มน้ำและการปัสสาวะ: ช่วยวางแผนการดื่มน้ำให้เหมาะสม
กรณีศึกษา: กลับมานอนหลับสบายอีกครั้ง
คุณบุญมี (นามสมมุติ) อายุ 70 ปี อดีตครูประถม เล่าเรื่องราวของตนเองว่า “ผมต้องทนทุกข์กับการตื่นปัสสาวะ 5-6 ครั้งต่อคืนมานานกว่า 2 ปี ทำให้นอนไม่เพียงพอ อ่อนเพลีย หงุดหงิดง่าย และมีปัญหาความจำ ผมคิดว่าเป็นเรื่องธรรมดาของคนแก่ จนกระทั่งลูกชายพาไปหาหมอ”
หลังจากการตรวจรักษา คุณบุญมีได้รับการวินิจฉัยว่ามีภาวะต่อมลูกหมากโตระดับปานกลาง ร่วมกับภาวะหยุดหายใจขณะหลับ แพทย์จึงวางแผนการรักษาแบบองค์รวม:
- ให้ยารักษาต่อมลูกหมากโต
- ให้ใช้เครื่อง CPAP ขณะนอนหลับ
- แนะนำให้ปรับพฤติกรรมการดื่มน้ำและการรับประทานอาหารก่อนนอน
“หลังจากรักษามา 6 เดือน ตอนนี้ผมตื่นปัสสาวะเพียงครั้งเดียวต่อคืน บางคืนไม่ต้องตื่นเลย นอนหลับได้ยาว 6-7 ชั่วโมงติดต่อกัน ความจำดีขึ้น ไม่หงุดหงิดอีกต่อไป และมีพลังในการทำกิจกรรมมากขึ้น ผมรู้สึกเหมือนได้ชีวิตใหม่” คุณบุญมีกล่าวด้วยรอยยิ้ม
สรุป: ฟังเสียงกระซิบยามดึกของกระเพาะปัสสาวะ
การตื่นปัสสาวะกลางคืนไม่ใช่เรื่องที่ต้องทนทรมานหรือยอมรับว่าเป็น “เรื่องปกติของคนแก่” แต่เป็นสัญญาณเตือนที่ร่างกายกำลังบอกว่าอาจมีปัญหาสุขภาพที่ต้องได้รับการดูแล
“ปัญหาปัสสาวะกลางคืนเป็นเรื่องที่รักษาได้ ไม่ว่าจะเป็นการปรับพฤติกรรม การใช้ยา หรือการผ่าตัด ขึ้นอยู่กับสาเหตุ ผู้ป่วยไม่ควรทนทุกข์โดยไม่จำเป็น เพราะการนอนหลับที่มีคุณภาพเป็นปัจจัยสำคัญต่อสุขภาพและคุณภาพชีวิตโดยรวม”
เสียงกระซิบยามดึกของกระเพาะปัสสาวะอาจเป็นสัญญาณเตือนให้ใส่ใจสุขภาพมากขึ้น การรับฟังและจัดการกับปัญหาอย่างเหมาะสมจะช่วยให้คุณกลับมามีคืนที่สงบและการนอนหลับที่มีคุณภาพอีกครั้ง
อ้างอิง
- Klingler, M.J., et al. (2022). The prevalence and impact of nocturia on quality of life: Results from the global survey. BJU International, 129(5), 634-644.
- Peyronnet, B., et al. (2023). Overactive bladder: Epidemiology, pathophysiology, and management. European Urology, 83(1), 43-51.
- Miyazato, M., et al. (2021). Relationship between sleep apnea syndrome and nocturia: A systematic review and meta-analysis. Sleep Medicine Reviews, 57, 101464.
- Bliwise, D.L., et al. (2022). Nocturia and mortality: Effects on health outcomes. Journal of Clinical Sleep Medicine, 18(3), 991-998.
- Lightner, D.J., et al. (2022). Association of nocturia with fall and fracture risk in older adults: A population-based study. Journal of Urology, 207(4), 851-860.
