“Bladder’s Secret Messages” : ความเชื่อมโยงระหว่างภาวะต่อมลูกหมากโตและคุณภาพชีวิตที่ถูกซ่อนไว้

“ผมต้องวางแผนทุกการเดินทาง ต้องรู้ว่าห้องน้ำอยู่ตรงไหน ไม่กล้าดื่มน้ำมากเวลาออกไปข้างนอก และชีวิตทางสังคมของผมแทบจะหายไป” คุณสมศักดิ์ (นามสมมติ) วัย 58 ปี เล่าถึงชีวิตก่อนได้รับการรักษาภาวะต่อมลูกหมากโต หรือ Benign Prostatic Hyperplasia (BPH)

ภาวะต่อมลูกหมากโตเป็นปัญหาสุขภาพที่พบบ่อยในผู้ชายที่มีอายุมากขึ้น โดยพบว่ามากกว่า 50% ของผู้ชายที่มีอายุเกิน 50 ปีมีภาวะนี้ และเพิ่มเป็น 80% เมื่ออายุเกิน 70 ปี แต่น้อยคนนักที่จะตระหนักถึงผลกระทบอันลึกซึ้งที่ BPH มีต่อคุณภาพชีวิตในหลากหลายมิติ

อาการที่มากกว่าแค่ “ฉี่บ่อย”

BPH มีอาการที่เรียกรวมกันว่า LUTS (Lower Urinary Tract Symptoms) หรืออาการผิดปกติของทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง ซึ่งแบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือ อาการที่เกิดจากการอุดกั้น และอาการที่เกิดจากการระคายเคือง”

อาการที่พบบ่อย ได้แก่:

1. ปัสสาวะบ่อยในเวลากลางคืน – ต้องตื่นขึ้นมาปัสสาวะมากกว่า 1-2 ครั้งต่อคืน
2. ปัสสาวะลำบาก – ต้องรอหรือออกแรงเบ่งเพื่อให้ปัสสาวะออก
3. ปัสสาวะไม่พุ่ง – ลำปัสสาวะไม่แรง หยดลงใกล้ๆ เท้า
4. ปัสสาวะไม่สุด – รู้สึกว่ายังมีปัสสาวะค้างอยู่ในกระเพาะ
5. ปวดปัสสาวะเร่งด่วน – มีความรู้สึกปวดปัสสาวะอย่างรุนแรงทันที

ผลกระทบที่ซ่อนเร้นต่อคุณภาพชีวิต

การศึกษาโดย นพ.สาธิต ชัยมงคล และคณะ จากคณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ในปี 2022 ที่ตีพิมพ์ในวารสาร BMC Urology³ พบว่า ผู้ป่วย BPH มีคุณภาพชีวิตลดลงอย่างมีนัยสำคัญในหลายด้าน ซึ่งมักถูกมองข้ามในการประเมินทางการแพทย์

1. ผลกระทบต่อการนอนหลับและความเหนื่อยล้า

การตื่นขึ้นมาปัสสาวะหลายครั้งในตอนกลางคืนส่งผลโดยตรงต่อคุณภาพการนอนหลับ นำไปสู่ภาวะอดนอน เหนื่อยล้า ขาดสมาธิ และอารมณ์แปรปรวน

คุณประเสริฐ (นามสมมุติ) อายุ 62 ปี อดีตครูที่เกษียณอายุแล้ว เล่าว่า “ผมต้องตื่นไปห้องน้ำ 4-5 ครั้งต่อคืน บางครั้งนอนไม่หลับต่อ และเช้ามาก็เหนื่อยอ่อน หงุดหงิด ทำงานได้ไม่เต็มที่”

การศึกษาในปี 2021 โดย Dr. Chapple พบว่า ผู้ป่วย BPH ที่มีอาการนอนไม่หลับ มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดอุบัติเหตุหกล้มในตอนกลางคืน โดยเฉพาะในผู้สูงอายุ เนื่องจากความมืดและอาการง่วงนอน

2. ผลกระทบต่อสุขภาพจิตและภาวะซึมเศร้า

ผลการวิจัยในวารสาร International Journal of Impotence Research ปี 2020 พบว่า ผู้ป่วย BPH มีความเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้าสูงกว่าประชากรทั่วไปถึง 2 เท่า สาเหตุหลักมาจาก:

• ความวิตกกังวลเกี่ยวกับการหาห้องน้ำไม่ทัน
• ความอับอายจากอาการปัสสาวะเล็ด
• การนอนไม่หลับเรื้อรัง
• การแยกตัวจากสังคม

ผู้ป่วย BPH หลายรายมีอาการซึมเศร้าร่วมด้วยโดยไม่รู้ตัว และรู้สึกหมดความเป็นชาย กังวล และแยกตัวจากสังคม

3. ผลกระทบต่อชีวิตทางสังคมและการทำงาน

คุณวิชัย (นามสมมุติ) อายุ 55 ปี นักธุรกิจ เล่าว่า “ผมเคยเป็นคนชอบเข้าสังคม แต่พอมีอาการ BPH ผมเริ่มปฏิเสธงานสังสรรค์ การประชุมยาวๆ หรือแม้แต่การดูหนังในโรง เพราะกลัวต้องลุกไปห้องน้ำหลายรอบและรบกวนคนอื่น”

การศึกษาในประเทศไทยโดย รศ.นพ.พิชัย แสงชาญชัย และคณะ ในปี 2021⁴ พบว่า 42% ของผู้ป่วย BPH รายงานผลกระทบด้านลบต่อประสิทธิภาพในการทำงาน โดย 27% ต้องลางานหรือกลับบ้านเร็วเนื่องจากอาการที่รบกวน

4. ผลกระทบต่อสุขภาพทางเพศและความสัมพันธ์

จากการศึกษาในวารสาร Sexual Medicine ปี 2022 พบว่า 61% ของผู้ป่วย BPH รายงานความพึงพอใจในชีวิตทางเพศลดลง และ 38% มีปัญหาความสัมพันธ์กับคู่ครอง

คุณศักดิ์ชัย อายุ 60 ปี เล่าว่า “ภรรยาผมเข้าใจ แต่เรื่องความสัมพันธ์ใกล้ชิดก็น้อยลงมาก เพราะผมไม่มั่นใจ กลัวมีปัญหาตอนมีเพศสัมพันธ์ ต้องลุกไปห้องน้ำกลางคัน”

แนวทางการรักษาแบบองค์รวมที่นอกเหนือจากยา

1. การปรับพฤติกรรมและวิถีชีวิต

วิธีการง่ายๆ ที่ช่วยบรรเทาอาการได้:

• การจัดการเรื่องการดื่มน้ำ: ลดการดื่มน้ำก่อนนอน แต่ดื่มน้ำให้เพียงพอในช่วงกลางวัน
• การหลีกเลี่ยงสารกระตุ้น: ลดคาเฟอีน แอลกอฮอล์ และอาหารเผ็ด
• การฝึกกลั้นปัสสาวะ: ฝึกกระเพาะปัสสาวะให้จุปัสสาวะได้มากขึ้น
• การออกกำลังกายกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน: เพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อที่ควบคุมการปัสสาวะ

คุณสมชาย (นามสมมุติ) อายุ 65 ปี เล่าว่า “หลังจากปรับการดื่มน้ำและฝึกกลั้นปัสสาวะตามที่หมอแนะนำ ผมสามารถนอนได้ยาวขึ้นเป็น 3-4 ชั่วโมงโดยไม่ต้องตื่นไปห้องน้ำ ทำให้นอนหลับได้ดีขึ้นมาก”

2. การผ่าตัดด้วยเทคโนโลยีที่ทันสมัย

สำหรับผู้ที่มีอาการรุนแรงหรือยาไม่ได้ผล มีวิธีการผ่าตัดแบบใหม่ที่ดีกว่าการผ่าตัดแบบเดิม:

• การผ่าตัดด้วยเลเซอร์: คล้ายกับการใช้เลเซอร์แกะสลักเนื้อต่อมลูกหมากส่วนเกินออก โดยสอดเครื่องมือผ่านทางท่อปัสสาวะ ทำให้เจ็บน้อย และฟื้นตัวเร็ว
• การใช้ไอน้ำร้อน (Rezum): ใช้ไอน้ำร้อนฉีดเข้าไปทำลายเซลล์ต่อมลูกหมากส่วนที่โต ทำเพียง 10-15 นาที ไม่ต้องนอนโรงพยาบาล
• การยกต่อมลูกหมาก (UroLift): ใช้หมุดขนาดเล็กมาเกี่ยวดึงเนื้อต่อมลูกหมากให้เปิดช่องทางปัสสาวะให้กว้างขึ้น ทำง่าย ฟื้นตัวเร็ว และไม่กระทบสมรรถภาพทางเพศ

คุณวิทยา (นามสมมุติ) อายุ 58 ปี เล่าว่า “หลังทำ UroLift อาการปัสสาวะดีขึ้นมาก และไม่มีปัญหาเรื่องการแข็งตัวหรือการหลั่งเลย ชีวิตกลับมามีความสุขอีกครั้ง ที่สำคัญคือไม่เจ็บเท่าที่คิด กลับบ้านได้ในวันเดียวกัน”

กรณีศึกษา: ชีวิตใหม่หลังการรักษา

คุณประสิทธิ์ (นามสมมุติ) อายุ 63 ปี อดีตวิศวกรที่เกษียณแล้ว เล่าว่า “ก่อนการรักษา ผมแทบจะไม่ได้นอน ต้องตื่นไปห้องน้ำทุกชั่วโมง ไม่กล้าไปไหนไกลๆ และมีปัญหาเรื่องความสัมพันธ์กับภรรยา ผมรู้สึกหมดความเป็นชาย”

“หลังจากการรักษาอย่างต่อเนื่อง 6 เดือน ชีวิตผมเปลี่ยนไปมาก ตอนนี้ผมตื่นไปห้องน้ำแค่คืนละ 1 ครั้ง บางคืนไม่ต้องตื่นเลย นอนหลับได้ 6-7 ชั่วโมงต่อเนื่อง และกลับมาทำกิจกรรมที่ชอบได้อีกครั้ง” คุณประสิทธิ์กล่าว

สรุป: ฟังเสียงกระซิบจากกระเพาะปัสสาวะของคุณ

ภาวะต่อมลูกหมากโตไม่ได้เป็นเพียงปัญหาสุขภาพทางกายเท่านั้น แต่มีผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตในหลายมิติ ทั้งการนอนหลับ สุขภาพจิต ชีวิตทางสังคม และความสัมพันธ์กับคนรอบข้าง ปัญหา BPH เปรียบเสมือนภูเขาน้ำแข็ง ที่สิ่งที่เราเห็นคืออาการทางกาย แต่ยังมีผลกระทบอีกมากมายที่ซ่อนอยู่ใต้น้ำ การรักษาที่ดีต้องจัดการกับปัญหาทั้งหมด ไม่ใช่แค่ส่วนที่มองเห็น

การฟัง “ข้อความลับ” จากกระเพาะปัสสาวะตั้งแต่เนิ่นๆ การพูดคุยกับแพทย์อย่างเปิดเผยเกี่ยวกับผลกระทบต่อคุณภาพชีวิต และการแสวงหาการรักษาที่เหมาะสม จะช่วยให้ผู้ชายสามารถกลับมามีคุณภาพชีวิตที่ดีได้อีกครั้ง

“อย่ามองว่านี่เป็นเพียงปัญหาเล็กน้อยที่ต้องทนเพราะอายุมากขึ้น ทุกวันนี้มีวิธีการรักษาที่ช่วยให้เรากลับมามีคุณภาพชีวิตที่ดีได้”

อ้างอิง

1. Chapple, C.R., et al. (2021). The Impact of Nocturia on Falls and Fractures: A Systematic Review and Meta-Analysis. European Urology Focus, 7(5), 1137-1147.
2. Montorsi, F., et al. (2020). Association between benign prostatic hyperplasia and depression: A systematic review and meta-analysis. International Journal of Impotence Research, 32(6), 614-621.
3. Chaimongkol, S., et al. (2022). Impact of lower urinary tract symptoms on quality of life among Thai men with benign prostatic hyperplasia: A multicenter study. BMC Urology, 22(1), 35-42.
4. Sangchaipanich, P., et al. (2021). Burden of BPH symptoms on daily activities and work productivity among Thai men: results from a nationwide survey. Thai Journal of Urology, 42(1), 12-18.
5. Chang, H.J., et al. (2022). The relationship between lower urinary tract symptoms, erectile dysfunction, and quality of life: Insights from the Asian BPH registry. Sexual Medicine, 10(2), 100485.